Milliyetçilik Nedir, Ne Değildir, Nasıl İncelenir

Milliyetçilik Nedir, Ne Değildir, Nasıl İncelenir?

Çok değil, bundan birkaç yıl önce, Türkiye‘de birisi milliyetçilik denilen olguyu incelemeye kalksa, küçümsenmekten tutun da faşistlikle suçlanmaya kadar yolu vardı. ’70’lerin başında, Afrika’daki azgelişmiş ülke milliyetçiliğini neden incelediğimi insanlar çok merak ettiler. Aynı onyılın sonunda, Kemalist milliyetçilikle ilgili bir kitap yazıyorum diye az laf işitmedim.

İnsanlar, kendilerince haklı olarak, yaptığımın a-nakronik (zamanını şaşırmış) olduğunu düşünüyorlardı. Çünkü milliyetçilik aşılmış, zamanın gerisinde kalmıştı. Anakronik olduğunu kabul ediyorum, ama zamanının gerisinde kalmış olmasından değil de, biraz tersi nedenden ötürü. Neyse.

’90’larda artık kimseciklerin milliyetçilik olgusunu anakronik falan ilan etmeye gücü mecali yok. Kendisinin yerini alma savında olan tutunum (cohesion) ideolojisinin, Proletarya Enternasyonalizmi’nin başarısızlığa uğramasından sonra milliyetçilik öyle bir patlama yaptı ki, kişilikleri ve meslekleri itibariyle en ilgisiz olanlar bile, her yakaladıklarına “Yahu, Yugoslavya’da neler oluyor, bir anlatsana” demeye başladılar.

Milliyetçiliğin encamını, bazı makaleler dışında, daha önce iki kitapta ele aldım (Azgelişmiş Ülke Milliyetçiliği, Kara Afrika Modeli, Ankara SBF Y., 1977; Atatürk Milliyetçiliği, Resmî İdeoloji Dışı Bir İnceleme, 2. Basım, Ankara, Bilgi Y., 1990). Bir de, Marksizm ve Gelecek dergisinin 1992 başında çıkan 5. sayısında İlhan Tekeli, Alaeddin Şenel ve Mehmet Ali Ağaoğulları’yla birlikte bir açıkoturum yaptık. Daha fazla bilgi ve ayrıntı için oralara bakabilirsiniz. Burada lafı idareli kullanarak, hem olgunun en can alıcı noktalarını öne çıkarmaya hem de milliyetçiliği 21. yüzyıl eşiğindeki yerine oturtmaya çalışacağım. Yöntem olarak da, arabaşlıklar koymayı ve küçük küçük sorular sorarak yanıtlamayı deneyeceğim. Okuması kolay olur diye.

“BİZ” VE “O’NLAR”

Milliyetçilik, insanların kendi benzerleriyle bütünleşme yoluyla kendilerini güçlü ve huzurlu hissetmek için tarih boyunca başvurdukları yollardan bir tanesidir.

İnsanlar, bir gruba ait olduklarını, o grubun üyesi sayıldıklarını hissedince rahatlarlar. Bunun için iki yol kullanırlar. Ya grubun diğer üyeleriyle ortak yönlerini vurgulayarak biz duygusunu güçlendirirler, ya da grubun dışındakileri (o’nlar) dışlayarak, kötüleyerek kendi gruplarının dayanışmasını bu olumsuz yöntemle arttırmaya çalışırlar. Genellikle bu iki yolun ikisi birlikte kullanılır, ama ilke olarak, biz duygusunu oluşturan ögeler zayıf olduğu zaman, ikâme etmek için, o’nlar kavramına daha çok başvurulur. Huzursuz bir insanın, çevresiyle daha çok çatışması gibi.

Soru: “Grup” ama, hangi tür grup? Sınırları ne?