Sosyal İnşacılık: Günümüz Perspektifinden Yorum

Sosyal inşacılık, bireylerin yalnızca mevcut dünyaya uyum sağlamakla yetinmeyip, bu dünyayı sürekli ve aktif bir şekilde şekillendirdiğini savunan bir düşünce yaklaşımıdır. Günümüzde bu teori, özellikle dijitalleşme, sosyal medya ve küresel kültürel etkileşimlerin ışığında yeniden anlam kazanıyor. Sosyal inşacı bakış açısına göre, gerçeklik olarak kabul ettiğimiz pek çok şey –örneğin toplumsal normlar, kimlikler ya da doğrular– nesnel birer gerçeklikten ziyade, toplumsal süreçler ve etkileşimler yoluyla inşa edilir. Bu nedenle, toplumların dönüşmesiyle bu gerçeklikler de değişime uğrar.

Sosyal inşacılığın temel savı, bilgimizin ve teorilerimizin, doğanın ya da olayların doğrudan bir yansıması olmadığı, aksine bu olaylar ve doğa üzerine kurduğumuz kurguların bir ürünü olduğudur. Günümüz bağlamında bu kurgular, dil, teknoloji, sosyal medya platformları ve kültürel müzakereler gibi araçlarla şekilleniyor. Örneğin, bazı düşünürler bu inşa sürecinin sosyal medya algoritmaları, çevrimiçi topluluklar veya popüler kültür tarafından yönlendirildiğini öne sürerken, diğerleri bireylerin doğa ve teknolojiyle kurduğu ilişkilerin bu süreci etkilediğini savunuyor.

İnşacılık: Tanımlanamaz mı, Dönüştürücü mü?

Jonathan Potter’a (1996) göre, inşacılık, sabit bir tanım veya nesnel bir çerçeve ile sınırlandırılabilecek bir kavram değildir; çünkü inşacılık, bu tür kesin tanımlara meydan okur. Bunun yerine, Shotter ve Gergen’in (1994) vurguladığı gibi, inşacılık bir dizi çağdaş konuya odaklanır: bireysel kimliklerin toplumsal olarak şekillenmesi, anlam üretiminde gücün rolü, bilimsel söylemlerin retorik ve anlatılarla kurulması, günlük pratiklerin merkezi önemi, hatırlama ve unutmanın toplumsal süreçler olarak ele alınması ve bilimsel yöntemlerde özeleştirel (refleksif) yaklaşımlar. Gergen’in (1994) sosyal inşacı bir bilim için ortaya koyduğu beş temel varsayım, günümüzde özellikle yapay zeka, veri manipülasyonu ve dijital kültür tartışmalarıyla daha da anlamlı hale geliyor:

1. Dünyayı ve kendimizi ifade ettiğimiz söylemler, nesnel gerçeklikler tarafından belirlenmez; aksine, kültürel ve tarihsel bağlamlarda şekillenir.
2. Anlam yaratmada kullandığımız kavramlar ve formlar, insan eliyle oluşturulmuş sosyal ürünlerdir ve kültürel-tarihsel etkileşimlerin sonucudur.
3. Bir ifadenin ya da kimliğin toplumda güç kazanması, onun nesnel doğruluğuna değil, sosyal süreçlerdeki değişimlere bağlıdır.
4. Dil, insan ilişkilerindeki işlevleriyle anlam kazanır; örneğin, sosyal medya platformlarında kullanılan dil, topluluk dinamiklerini şekillendirir.
5. Mevcut söylemleri analiz etmek, kültürel yaşam biçimlerini anlamak ve diğer kültürel alanlara ses vermek anlamına gelir.

Çok Yönlü Bir Yaklaşım: İnşacılık ve Günümüz Disiplinleri

İnşacılık, tutarlı bir akımdan çok, farklı disiplinlerden beslenen ve disiplinlerarası alanlarda gelişen bir düşünce yelpazesidir. Örneğin, Piaget’nin bilişsel gelişim teorisi, bireyin çevresiyle etkileşim yoluyla zekasını inşa ettiğini öne sürerken; sosyologlar Norbert Elias, Pierre Bourdieu, Peter Berger ve Thomas Luckmann, toplumsal normların ve pratiklerin (giyim, yemek, iletişim tarzları gibi) sürekli müzakere edilen ve içselleştirilen sosyal yapılar olduğunu vurgular. Günümüzde bu fikirler, örneğin influencer kültürünün toplumsal normları nasıl yeniden tanımladığı veya çevrimiçi hareketlerin (örneğin, #MeToo veya iklim aktivizmi) toplumsal gerçeklikleri nasıl dönüştürdüğü üzerinden okunabilir.

Potter (1996), inşacı yaklaşımların genellikle disiplinlerin kesişim noktalarında –psikoloji ile sosyolojinin, edebiyat ile politik bilimin ya da feminizm ile retoriğin buluştuğu yerlerde– filizlendiğini belirtir. Günümüz bağlamında bu yaklaşımlar, şu alanlarda kendini gösteriyor:

• Konuşma ve Söylem Analizi: Çevrimiçi tartışmalar ve sosyal medya diyaloglarının incelenmesi (Potter & Wetherell, 1987).
• Etnometodoloji: Gündelik dijital etkileşimlerin nasıl toplumsal düzenler yarattığı (Button, 1991).
• Feminist Çalışmalar: Toplumsal cinsiyet normlarının dijital platformlarda yeniden inşası (Radke & Stam, 1994).
• Post-Yapısalcılık ve Postmodernizm: Gerçekliğin medya ve teknoloji aracılığıyla nasıl kurgulandığı (Culler, 1983).
• Bilimsel Bilginin Sosyolojisi: Yapay zeka ve veri biliminin toplumsal etkileri (Latour & Woolgar, 1986).
• Sembolik Etkileşimcilik: Çevrimiçi kimliklerin ve avatarların toplumsal anlamları (Hewitt, 1994).

Ereksel İnşacılık ve Günümüz Eleştirileri

Sosyal bilimlerde inşacılığın daha tartışmalı bir versiyonu olan ereksel inşacılık, belirli bir amaca veya hedefe yönelik toplumsal yapıları vurgular. Ancak bu yaklaşım, bireylerin veya grupların niyetlerini merkeze alarak sosyal yapıları ve bağlamları göz ardı ettiği için eleştirilir. Günümüz dünyasında, örneğin, sosyal medya kampanyalarının (örneğin, çevresel farkındalık hareketleri) beklenmedik sonuçlar doğurması, bu eleştirileri daha görünür kılıyor. Sosyal olayların sonuçları, aktörlerin niyetlerinden bağımsız olarak, mevcut sosyal ve dijital ortamların karmaşık dinamikleri içinde şekillenir. Örneğin, İtalyan mafyasıyla mücadele örneğinde olduğu gibi, iyi niyetli bir politika (zanlıların zorunlu ikamete tabi tutulması), mafyanın yeni üyeler kazanarak güçlenmesine yol açmıştı. Benzer şekilde, günümüzde viral bir hashtag kampanyası, beklenmedik şekilde ters tepkilere veya yanlış anlamalara yol açabilir.

Özetlersek: İnşacılık ve Günümüz Dünyası

Sosyal inşacılık, günümüzde özellikle dijital kültür, yapay zeka, ve küresel sosyal hareketler bağlamında yeniden yorumlanıyor. Gerçeklik, bireylerin ve toplulukların sosyal medya, teknoloji ve kültürel müzakereler yoluyla sürekli olarak yeniden inşa ettiği bir süreç olarak görülüyor. İnşacılık, sabit bir tanım sunmak yerine, değişen toplumsal dinamikleri anlamak için esnek ve refleksif bir çerçeve sağlıyor. Bu yaklaşım, bireylerin yalnızca tüketiciler değil, aynı zamanda anlam ve gerçeklik üreticileri olduğunu hatırlatarak, günümüzün karmaşık dünyasında eleştirel bir bakış açısı sunuyor.

Siyasi Forum Siyasi-Politik Haber - Makale - Yazılar -- Sosyoloji Toplum bilimi , sosyoloji ders notları